Okul Birincileri Toplanın, Bir Şey Deneyeceğiz...

Ülkemizde üniversite sınavlarına aday öğrenci gönderen faal lise sayısı 7 bin 419. ÖSYS Başvuru sürecinde ilan edilen lise sayısı ise bununla sınırlı değil elbette.

Eskiden var olup ismi, cismi değişen, kapanan veya bir başka sebeple aktif eğitim sürecine devam etmeyen bi dünya okul daha var listede. Bunların en son kılavuzdaki sayısı 26 bin 455 idi. Diğer bir ifade ile 19 bin okulun listede adı var ama kendi yok. Sırf eski mezunlar başvuruda okullarını yanlış kodlamasınlar diye ilave edilmiş sanal okullar. Genç Cumhuriyetimizin kuruluşundan bu güne kadar bir şekilde sistemde yer almış tüm liseler...
İşte biz, bu yazımızda 7 bin 419 lise ile ilgili önemli bir kavramı; okul birinciliğini ele alacağız. Veli rekabetinin de bazen devreye girip yoğun soğuk savaşların yaşandığı bir durumu... 

Sistemde her okulun bir birincisi olması gerekiyor. Okul birincileri de sadece o yıl 12. sınıfta olan adaylardan seçiliyor. O okulun en başarılı öğrencisi anlayacağınız.

Her okul derken şuna açıklık getirmek lazım. Çoğu okul tek bir binada konumlandırılıyor. Bilmem ne Anadolu lisesi mesela. Yeri belli, yurdu belli.

Bazı okullar ise daha komplike. Aslında aynı fiziki ortamları kullanmalarına rağmen farklı birden çok liseden oluşabiliyor. Bunu en çok meslek liselerinde görüyoruz. Aynı yerleşke, kampüs içinde hem Anadolu teknik, hem Anadolu meslek, hem düz teknik, hem endüstri meslek gibi 4 farklı okul olabiliyor. Dolayısıyla bu kampüsten tek birinci değil, her birinden ayrı ayrı birinciler çıkıyor. Bu konuya açıklık getirmiş olalım.

Benzer bir durum özel liselerde de yaşanıyor. Aynı bina içinde hem fen lisesi, hem sosyal bilimler lisesi, hem de Anadolu lisesi gibi farklı okul türlerini barındırabiliyor bu liseler de. Bunların da birincileri ayrı ayrı öğrenciler olmak zorunda.

Peki madem böyle, okul birincisi seçimi neye göre yapılıyor, bunu kim belirliyor?

Tabi ki bu işte top okul idarelerinde. Onlar da bunu belirlerken çocukların kara kaşına kara gözüne bakıp torbadan çekme yöntemiyle bu işi yapmıyorlar.

Okul birinciliğinde temel kriter 4 yıllık lise hayatında elde edilen notlar. Yani diploma notu. Kimin diploma notu en yüksek ise doğal olarak okul birincisi de o oluyor.

Eşitlik durumunda disiplin cezası alıp almamaktan, davranış notlarına, devamsızlığından doğum tarihine kadar pek çok parametre sorgulanıyor. Okul idaresi yasal prosedürler neyi gerektiriyorsa okul birincisini bu yönetmelik ve yönergelere göre seçiyor, Haziran ayının sonuna doğru da ÖSYM'ye bildiriyor.

Anlayacağınız okul birincisinin ve velisinin bireysel bildirimde bulunması gibi bir zorunluluk yok, gereği de yok, başvurusunu kabul edecek bir merci de yok.

Öte yandan herhangi bir okulda 1'den fazla birincinin ÖSYM'ye bildirilme olasılığı da söz konusu değil. Her okul mutlaka tek birinciyi sisteme iletiyor ve ÖSYM sadece o yıl kullanmak üzere o birinciye sadece yerleşmede bir takım öncelikler veriyor.

Okul birincileri aslında sürecin tercihe kadarki her aşamasında diğer tüm adaylarla aynı işlemlere maruz kalıyor. Aynı sınava giriyor, aynı değerlerle puanı hesaplanıyor, diploma notu diğer adaylarla aynı katsayılarla çarpılıyor.

Tercih aşamasına gelindiğinde ise durum değişiyor ve fark kendini hissettirmeye başlıyor.

Üniversitelerin bir genel kontenjanı, bir de okul birinciliği kontenjanı var. Eskiden beri sınava girenler bilir, okul birinciliği kontenjanı Vakıf ve Kıbrıs üniversitelerinde değil çoğunlukla Devlet üniversitelerinde bulunuyor.

Bir programın okul birinciliği kontenjanının belirlenmesinde o programın genel kontenjanın ne kadar olduğuna bakılıyor. Örneğin 30 öğrenci alan bir programa ekstradan +1 okul birinciliği kontenjanı veriliyor, 50 veya 60 öğrenci alan bir programa ise +2 okul birinciliği kontenjanı tahsis ediliyor.

Programın genel kontenjanı arttıkça alacağı okul birincisi sayısı da aynı oranda artıyor. Örneğin geçen yıl 350 okul birinciliği kontenjanı ile Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İlahiyat Önlisans programı birinci sıradaydı. Yüzyüze eğitim veren programlar arasında en çok okul birincisini de Ankara Hukuk aldı. Toplam 17 okul birinciliği kontenjanı tahsis edilmişti.

Okul birincisi bu başarının tek hayrını yerleştirme işlemleri esnasında görüyor.

Sistem diğer adayların 1 tercihini tek hamlede sorgulayıp, daha yüksek puanlı adaylar tarafından o program tercih edildiği için bir alt sıraya savurmuşsa, bir daha o ilk sıradaki tercihe geri dönmüyor. 2. sıraya bakıyor, düşmüşse 3'e bakıyor. Tutunabilirse 24 tercih arasında bir yerlerde takılıyor, tutunamazsa aday bir programa yerleşememiş oluyor. (Mezuna kalmanın bir diğer yolu...)

Genel adaylarda her tercih için 1 kez yapılan bu sorgulama okul birincileri için 2. kez yapılıyor.

Önce normal bir adaymış gibi yerleşme şansını sistem sorguluyor, velev ki bir alt tercihine savrulmuşsa bir alta inmeden tekrar bu sefer sistem aynı programı tercih eden diğer okul birincileri arasındaki pozisyonunu sorguluyor. Eğer okul birinciliği kontenjanından daha fazla sayıda yüksek puan alan okul birincileri o programı seçmemişlerse o aday biraz önce normal olarak yerleşemediği yere okul birincisi olarak yerleşiyor.

Küçük bir algoritma oyunu ama büyük bir fayda sağlıyor okul birincilerine doğal olarak.

Çünkü normal bir adayın yüksek puanla yerleşemeyeceği bir programa, okul birincisi daha düşük puanla yerleşme şansına sahip olabiliyor. Ben okul birinciliği ile yerleşmeyi, bazı ürünleri alırken engelli vatandaşlara tanınan vergi muafiyetine benzetiyorum. Örneğin ÖTV'den muaf olunca arabayı % 40 daha ucuza kapatıyorsun mesela...

Okul birinciliği kontenjanları da öyle az değil. Örneğin 2015 yılında 19.926 adayın yerleşebileceği sayıda okul birinciliği kontenjanı vardı kılavuzdaki programlarda. Çoğu 4 yıllık, bir bölümü de 2 yıllık.

7 bin 419 faal okul birincisi sistemde kayıtlı olduğuna göre 12.500 okul birinciliği kontenjanının boş kalacağını söylemeliyim. Başka bir perspektiften bakarsak okul birincisinin doğru tercih yapması halinde açıkta kalma riski yok. Cillop gibi iş.

Peki açıkta kalan okul birincisi oluyor mu?

Evet! Ne yazık ki yerleşemeyen okul birincileri her yıl mutlaka oluyor. Nasıl başarıyorlar bunu, gerçekten izahı zor.

Gelelim bir okul birincisinin gücünün çok üstünde bir yere yerleşebilmesi için taktik ve tekniklere.

Bunlara bir bakalım ve ele alalım son olarak. Bu söyleyeceklerimi dikkate almayan okul birincileri açıkta kalır, demedi demeyin...

Yüksek puanlı yerlere yerleşme şansı, düşük puanlı yerlere oranla çok daha zor. Örneğin Cerrahpaşa İngilizce Tıp programına normal bir aday 521 puanla yerleşirken, okul birincisi 519 puanla yerleşebilmiş geçen yıl. 2 puanlık bir fark oluşmuş ki bu büyük bir avantaj değil. Boğaziçi'ndeki okul birinciliklerine de öyle çok alt puanlardan adaylar yerleşmiyor. 

Okulun klasmanı düştükçe okul birincileri çok daha az puanlarla yerleşebiliyorlar. (Klasmandan kastım minimum puanlarının düşük seyretmesi, yoksa kalite sorgulamak ne haddimize...) 

Örneğin Selçuk Elektrik-Elekronik Mühendisliğine normal bir öğrenci 352 puanla yerleşirken okul birincisi 300 puanla girme şansını yakalamış geçen yıl. 52 Puan geriden gelip yerleşebiliyorsun mesela...

Demek ki neymiş?

Gücümüzün sınırlarının çok üstündeki programları seçerken onun hangi klasmanda, hangi puan ve sırada olduğuna da bakmamız gerekiyormuş.

Bu biiiir.

İkinci olarak adaylar okul birinciliği kontenjanı fazla olan programlara girmelerinin daha olası olduğunu düşünerek çoğunlukla oraları tercih ediyorlar. Bu sefer bazı daha nitelikli programlar sırf 1-2 kontenjanı var diye tercih edilmediği için boş kalıyor. Aslında kazanıldığında daha mutlu edecek bölümlere sırf tercihteki strateji hatasından dolayı yerleşilemiyor.

O halde sadece kontenjanı yüksek olan yerleri değil, düşük olan yerleri de listemize alacakmışız. Anlaştık mı birinciler...

Üçüncü olarak Vakıf üniversitelerinde okul birinciliği gibi bir kontenjan olmadığı halde sırf bölmün cazibesine kapılıp 24 tercihin önemli bir kısmı bunlarla dolduruluyorsa okul birinciliğini iç ettiniz anlamı da çıkıyor.

Eğer okul birincisi olarak yerleşeyim diyorsanız okul birinciliği kontenjanı olan programlardan oluşmalı tercih listeniz.

Genel yerleştirmede çok tercih alan programları, okul birincileri de çoğunlukla tercih ediyorlar. Bu nedenle bir programın kaç aday tarafından tercih edildiğini de sorgulamanız gerekiyor gençler...

Daha yazılacak çok şey var ama bu yazı çok uzadı sevgili adaylar...

Bağlayalım...

Tebrik ediyoruz, üstün başarı gösterip okul birincisi oldunuz.

N'olur tercihlerinizi yaparken de aynı hassasiyeti gösterin ve bir uzmana danışmadan bu süreci asla tamamlamayın. Okul rehberiniz vs. mutlaka inceletin listenizin o son halini tercih döneminde.

Madem bir kereye mahsus böyle bir avantaj yakaladınız, seneye mezuna kalınca bu hakkın bir hayrını göremeyeceksiniz, o halde mundar etmeyin bu avantajı sevgili gençler...