Puan Hesaplamalarındaki İnce Çizgi

Üniversite sınavları bu yıl da tamamlandı ve işin sınav ayağını iyisiyle, kötüsüyle tamamladık. Zaman alıcı bir TYT ve sözel sorular daha seçici hazırlansa daha şık olurdu diye değerlendirilen bir AYT daha geride kaldı. Puan ve sıralara ilişkin şimdilik bir öngörü beyan etmek çok gerçekçi olmayacaktır. Zira her sınav kendi gerçekliği içinde değerlendirilir ve her sınavın hem puan, hem de sıralama itibariyle sürpriz sonuçlara gebe olabileceğini söyleyebiliriz.


Sonuçların 18 Temmuz Perşembe günü açıklanması bekleniyor. Zira ÖSYM tarafından duyurulan takvimde sonuç açıklama tarihi olarak bu tarih verilmiş. Son yıllarda her şeyin bir tarihi açıklanmasa da en azından sınavın değerlendirme tarihini net olarak açıklamaları medeni bir davranış. Zira önceki yıllarda bu tarih de açıklanmaz, adaylar sınav ertesi sonuçlar ne zaman açıklanacak sorusuyla beklentilerini ve sabırsızlıklarını sosyal mecralarda bizlerle paylaşırlardı.

ÖSYM 18 Temmuz'a kadar bu sınavın değerlendirmesine ilişkin hangi işleri yapacak?

Sınavda adayların cevapları kodladıkları optik formlar sınav bitiminde hızlı ve güvenli bir şekilde ÖSYM'nin Ankara Bilkent'teki optik okuma merkezine ulaştırıldı. Bunlar yine güvenli ve dikkatli bir şekilde iki kez optik okuma cihazlarından geçirilecek. İki kez çünkü hatalı okuma riskini en aza indirmek ve okuma işini sağlıklı yapabilmek için. ÖSYM'nin optik okuma parkının hızlı, iyi ve doğru çalışan teknolojik cihazlardan oluştuğunu biliyoruz. 

Okuma işleminin tamamlanmasıyla birlikte her adayın yaptığı kodlamalar iki okuma sonucundaki kontrollerle digital ortama aktarılmış olacak. Böylece adayların hem TYT'de, hem de AYT'de hangi numaralı soru için hangi şıkkı işaretledikleri digital olarak tanımlanmış olacak. Bu biraz süreç alacak bir iş ama geçmiş yıllarda ÖSYM'nin sonuçları 5-6 günde açıkladığını düşündüğümüzde çok da zaman almayacak bir iş olarak ifade edilebilir.

Optiklerin digital aktarımı tamamlandıktan sonra veritabanına giren her sonuç sınavda kullanılan kitapçıkların cevap anahtarına göre doğru ve yanlış cevapları belirlemek üzere değerlendirilecek. Böylece adayların her birinin tek tek TYT Türkçe'de kaç doğru kaç yanlışlarının olduğu, hakeza AYT Matematikte kaç doğru kaç yanlışlarının olduğu belirlenmiş olacak. Bu işlem sadece bu iki test ile sınırlı değil elbette. Sınavın tüm testlerinde hatta o testleri oluşturan tüm derslerinde bu işlem yapılacak. 

Bu aşamadan sonra puan hesaplama işleminin basamaklarına geçilecek. 

ÖSYM'nin yıllardır kullandığı bir puan hesaplama algoritması vardır. Bu yıl da aynı algoritma kullanılarak puanlar hesaplanacak. Bu yıl geçmişte olmayan bir farklılık yaşanacak ona da yazımızın ilerleyen bölümünde değineceğiz.

Puanlar nasıl hesaplanıyor?

Bu kısım teknik olarak kolay ama sınava ilk kez giren aday açısından anlaşılması biraz zor bir kısım.

Önce her bir adayın doğruları ve yanlışları belirlenen her bir testte resmi olarak ham puan olarak adlandırılan ama aday jargonunda "net" olarak bilinen değerlere dönüştürülecek. Nasıl? 

Şöyle! 

TYT Türkçe'de 33 doğrunuz, 6 yanlışınız 1 de boşunuz var diyelim. Boş cevabınızın değerlendirmeye girmesi gerekmiyor. Sadece doğru ve yanlışlarınızla süreç ilerleyecek. 4 Yanlışınız 1 doğrunuzu eksilteceği için önce 6 yanlışınız 4'e bölünecek, bölüm sonucunda erişilen 1 buçuk değeri 33 doğrunuzdan çıkarılacak ve sonuç itibariyle 31 buçuk ham puanınız yani "netiniz" kalmış olacak. Hangi testten? TYT Türkçe testinden. Aynı işlem sınavın tüm testlerinde ayrı ayrı yapılacak. Böylece YKS'nin (YDT'de dahil) tüm oturumlarına katılmış ve her testten soru cevaplandırmış bir adayın 9 ayrı ham puanı (neti) hesaplanacak. AYT oturumuna katılmış ama Fen sorularını cevaplandırmamışsanız AYT-Fen Bilimleri ham puanınız (netiniz) doğal olarak hesaplanmayacak.

ÖSYM yukarıda açıkladığımız yöntemle sınava katılan 2 buçuk milyon adayın sınavda cevaplandırdığı tüm testlerin ham puanlarını (netlerini) hesaplama işlemini tamamlayacak ve bu işlem bittikten sonra ikinci işlem devreye girecek. 

Sınava ilk kez bu yıl katılan adayların (1 milyon civarıdır bu sayı) netlerinin ortalamalarını ve standart sapmalarını topluca hesaplayacak. 

Neden son sınıf düzeyi peki? 

Çünkü her yıl hesaplamada kullanılacak veriler o yıl lise sonda olup sınava giren adayların verileri üzerine kurgulanır. Kural bu. Son sınıf düzeyindeki adayların ortalama ve standart sapmaları kullanılacak ama sınava katılan tüm adayların puanı bu değerlerle hesaplanacak. ÖSYM sonuçları açıkladığında kamuoyu ile paylaştığı değerlendirme istatistiklerinde son sınıf düzeyi ile birlikte sınava katılan tüm adayların da ortalama ve standart sapmalarını verir ancak bunun değerlendirme açısından bir fonksiyonu yoktur, sadece istatistik amaçlıdır.

İşler yavaş yavaş karışmaya başlasın, zira şimdi bu aşamadan sonra değerlendirme matematiği devreye giriyor.

Son sınıf düzeyinin test test ortalama ve standart sapmaları belirlendikten sonra sistem yine topluluktan bireye yönelecek ve her bir adayın her bir testinin ham puanını (netini) o testin Türkiye ortalamasından çıkaracak, Türkiye standart sapmasına bölecek, 10 ile çarpacak, 50 ile toplayacak ve böylece aday açısından her bir testin standart puanını belirlemiş olacak. Bu işlemi de ham puanı hesaplanan (neti olan) tüm testlerde yapacak.

Yukarıdaki işlem tamamlandıktan sonra her bir standart puanın çarpıldığı sabit katsayılar devreye girecek. Bu katsayıların neler olduğunu başvuru kılavuzunun 47. ve 48. sayfalarında görebilirsiniz. Örneğin TYT puanınızın hesaplanabilmesi için Türkçe standart puanınız 0,33 ile, sosyal standart puanınız 0,17 ile Matematik standart puanınız 0,33 ile ve Fen standart puanınız da 0,17 ile çarpılacak. Çarpım sonucunda elde edilen değerler toplanarak A-TYT puanınız belirlenmiş olacak. 

Bitti mi? 

Tabi ki hayır! Çünkü burada hesaplanan A puanı yaklaşık  50 ile 100 arasında bir değer olarak karşımıza çıkacaktır ve bu da sınav puanlarının 100-500 aralığında dengelenmesi koşulunu sağlamaz. 

Yukarıdaki işlem de tüm adaylar açısından tamamlandıktan sonra puanların en küçüğünün 100 en büyüğünün 500 olduğu bir modellemeye gidilecektir. Bu modellemede ise hesaplama şu basamaklarda ilerler.

Öncelikle A puanları arasında sınava katılan tüm adayların 1.si ve sonuncusu belirlenir. Yani en yüksek ve ve düşük A puanı almış adaylar belirlenir.

Daha sonra yine bireysele geçilir be bir adayın hesaplanan A puanı sınavdaki hesaplanmış en düşük A puanından çıkarılır, sınavdaki en yüksek A puanıyla en düşük A puanı farkına bölünür, 400 ile çarpılır ve 100 ile toplanır.

Gayet anlaşılır değil mi? Hocam bir örnek üzerinde gidelim mi?

Yok olm şiştim ben de neyse devam edelim.

Böylece artık puanlara son hali verilmiş olur. Yani ülkenin en düşük puan almış adayı 100 alır, ülkenin en yüksek neti yapmış olan adayı da 500 alır ve kalan tüm adaylar artık bu 100-500 aralığında bir konuma yerleşirler. Bu hesaplama bir sınav puanı hesaplamadır. Ancak bir de yerleştirme puanı hesabı daha vardır ki o da bu sınav puanının üzerine OBP'nin yani diploma notunuzla hesaplanmış 250-500 arasındaki puanın belli bir katsayı ile çarpılması ile elde edilir. Ona hiç girmeyim, kafalar şekil oldu.

Yazının yukarıdaki bir yerinde bir konuya değineceğim demiştim, unutmadım. O da şu...

Dikkat ederseniz puan hesaplamalarının temelinde hep netler kullanıldı. Puanla puan hesaplamak diye bir şey yok. 

Bildiğiniz üzere YKS sistemi tanımlanırken adayların TYT puanları ile 200 barajı geçmeleri halinde hiç TYT'ye girmeden 2. yıl da kullanabilmelerine olanak sunuldu. İsteyene de bu barajı geçse de TYT'ye girmeleri halinde 2 yılın hangisi iyi ise onu kullanabilme hakkı verildi. Baştan kulağa hoş gelen bir şey. 

ÖSYM bununla aslında sınavın TYT ayağına girişi azaltabiliriz belki diye meram etmişti ama gerçeklik beklenen gibi olmadı. Zira bu sene TYT'ye geçen sene girdim bu sene girmeyeceğim diyen aday sayısı tüm adaylar içinde binde 5 olarak kaldı. 12-13 binlik bir rakam bu.

Hazır fırsat varken yükseltirim diyen adaylar haklı olarak bu yılın TYT'sine de katıldılar.  

TYT'de 200 barajını önceki yıl geçen adayların puanlarından hangisinin yüksek veya iyi olacağına ilişkin hesaplama esaslarını ÖSYM başvuru kılavuzunda 5 maddede izah etti. Eşitlikçi bir yaklaşım olmamakla birlikte verilmiş bir hak ve bu uygulanacak. Eleştireceğiz ama sonuçta verilmiş bir hak olduğu için de uygulanmasını savunacağız. Dönüştürme formülasyonunda bir karışıklık yok ama asıl soru şu.

ÖSYM TYT netleri ile sadece TYT puanını değil aynı zamanda AYT puanlarını da hesaplıyor. Yani açarsak Sayısal puanınızın yaklaşık % 30'luk kısmını AYT matematiğinden, %10'luk kısmını AYT Fiziğinden, %10'luk kısmını AYT Kimyasından ve %10'luk kısmını da AYT Biyolojisinden temin ediyorsunuz. Bütün yüzdelik değerleri topladık % 60 oldu. Geri kalan %40'lık kısmı da TYT netlerinden hesaplanıyor. Puanlarından değil netlerinden hesaplanıyor buraya dikkat...

Peki biz 200 barajını önceki yıl geçen adayın bu sene de sınava katıldı ve 200 barajını yine geçtiyse iki yılı kıyaslayıp TYT'de iyi olduğu yüzdelik dilimini bir TYT puanına dönüştüreceğiz ama  AYT puanlarını hesaplarken peki hangi netlerine müracaat edeceğiz? Bu sorunun cevabına şimdiye kadar rastlamadık. 

Hocam iyi olan netlerini kullanırız diye bir fısıltı duyar gibiyim. Ama sınavın netleri ve standart puanları her iki yıl farklı olabilir ki? En bariz şey geçen yıl matematikte değerlendirme 40 soru üzerinden yapılmıştı, bu sene 1 soru iptal edildi ve değerlendirme 39 soru üzerinden yapılacak. Peki nasıl olacak?

Neden bu kadar önemsiyoruz? Çünkü 1 puanla 8-10 bin adayın geçildiği bir sistemde bu hesaplama karışıklığı 1 puanlık dahi fark çıkarırsa burada eşitliği, adaleti nasıl sağlayacağız?

Öte yandan kendisine önceki TYT'yi kullanabilirsin dendiği için TYT'ye katılmayan ama AYT oturumuna katılan adayların AYT puanı da bu yöntemle nasıl hesaplanacak? Bu işin tekniğini yıllardır takip eden biri olarak bu soruların da bir an önce cevaba kavuşması gerekiyor.

Yazıyı hemen bitireyim diye imla, yazım kuralı, noktalama gibi hususlara zerre bakmadım, nolur da ayrı yazılır hocam diye ayaklı imla kılavuzluğu yapmayın gençler...

Hadi kalın sağlıcakla...

(Bu arada şu ilave bilgiyi de vereyim. Burada sadece sürecin ana başlıklarını anlaşılacak bir dil ile kaleme almaya çalıştık. Bunun dışında puan hesaplanmasına ilişkin daha bir çok sorgu var. İki testin en az birinden yarım net çıkarma zorunluğu gibi, TYT'de Türkçe veya Matematikten net çıkarma zorunluluğu gibi... Bir de soruların %12 buçuğunu yapanı 150 puana, %20'sini yapanı 180 puana eşitlemek gibi...)