Lise Tercihlerinde İşinizi Kolaylaştıracak İşler

Yine bir tercih döneminin daha içine düştük. Her yıl tercihin ana aktörleri; öğrenciler ve veliler değişse de biz eğitimciler için değişen sadece profiller, sayılar ve sistemler oluyor. Her yılın ayrı bir heyecanın ve koşuşturmasının olması da cabası...

Bu yıl 8. sınıftaki 1 milyon 246 bin 429 öğrencinin 1 milyon 30 bin 195'i sınava girdi. 216 bin 234 öğrenci ise LGS'ye girme gereği bile duymadı. LGS'ye girmeyenler doğal olarak sadece yerel yerleştirme tercihleri yaparak adreslerine yakın bir liseye yerleşmeye çalışacaklar. Sınava girip belli bir puan almış ve belli bir yüzdelik dilime girmiş olanlar ise hem yerel hem de merkezi sınav puanıyla tercihlerini 3 Temmuzdan itibaren tamamlayıp bir ortaokula onaylattıktan sonra merakla hangi okula yerleşeceklerini bekleyecekler. 

Hocam merak neyin kalmadı, yüzdelik dilimler tüm heyecanımızı, şevkimizi kırdı, beklentilerimizi suya düşürdü, hayallerimizi yıktı diyenleri duyar gibiyim. Haksız da sayılmazlar. Şu arka arkaya yapılan merkezi sınavlarda sınav hazırlayıcılarının bir dengeyi tutturamamasının sonuçları bunlar. Bir yıl kasıp diğer yıl rehavet yaratacak düzeyde sorular sorulunca arka arkaya iki yıl bile birbirine benzemeyen sonuçlar çıkıyor. Bir bakıyorsunuz puan düşük gelmiş ama yüzdelik dilimler hiç de fena değil, ertesi yıl bir bakıyorsunuz puanlar tavan ama yüzdelik dilimler yerlerde... 

Arka arkaya iki yılda sınava giren öğrencilerde bu kadar performans farkı olmayacağına göre olay dönüp dolaşıp sınavın kimyasında düğümleniyor. Ne yazık ki bizim sınavların kimyası da psikolojisi de hiç iyi değil. Yarım asırdan beri merkezi sınav yapan ve bu konuda dünyanın en hatrı sayılır ülkelerinden biri olmamıza rağmen hala şu standartları yakalayamamış olmak alayımızda derin ıstırap yaratıyor. Hadi biz bu ıstırabı çekeriz, koca koca insanlarız da o küçücük bebeleri böyle belirsizliklerle dolu bir sürecin içine atmasak iyi olacak sanki. Konu çok uzun ve derin, paragrafı da epey uzattım, farkındayım ama dert söyletiyor agalar be...

Yeniden sınavın bu yılki özeline dönelim. 

Çocuklara kolay geldi 2023 LGS. Neden? 

Çünkü 4 aylık konuları kapsayan bir sınav yapıldı. Çocuklar da doğal olarak bu 4 aylık müfredatı yedi, yuttu, girdi sınava ve çoğu da yaptı zaten. 562 birincimiz çıktı. 562'nin hemen arkasındaki 1500-2000 çocuk da o 562 arasına rahatlıkla girebilirdi. Günahları tek yanlış çıkarmak oldu ne yazık ki. Az buz bir sayı değil bu. 562 öğrenci 90 sorunun tamamını bir tane bile boş bırakmadan eksiksiz doğru cevapladı. Rank sıralama sistemine göre de hepsi birinci oldu doğal olarak. Tek yanlışla dilimi düşenler mi dersin, bir puan aralığına sıkışanlar mı dersin neler neler...

Böyle yıllar sonuçların dramatik yaşandığı yıllardır. Tercihler de dramatik olacak beklentisini tetikler de. Neyse ki sonuçta olduğu kadar travmatik ve dramatik bir tercih sizi beklemiyor olacak. Zaten çocuklar travmanın, dramın kitabını yazan bir sonuç ile karşılaştılar yüzdelik dilimleri gördüklerinde. Tercihlerde ister istemez biraz keyifsiz olacaklar ama listesini yapıp teslim ettikleri liseye yerleşme trafiği en azından bu denli keyifsiz olmayacak. Orada yeni bir kaos beklemiyoruz en azından. Puanla tercih yapsaydık asıl kaosu orada yaşayacaklardı. 470 puanla geçen yıl 450 puanlı adayların girdiği okullara yerleşememenin dayanılmaz acısını yaşayacaklardı. Allahtan elde yüzdelik dilim gibi reel bir değer var da konu sürprizlere kısmen de olsa kapalı. Puan milli parayla, dilim ise dövizle maaş almak gibi bir şey...

Hocam hiç mi sürpriz olmayacak?

Elbette olacak. Kambersiz düğün, sürprizsiz tercih olur mu hiç? Olmaz! Ancak tercihlerini rasyonel ve akıl süzgecinden geçirerek yapanlar beklentilerinin uzağına savrulmayacaklar, onu demek istiyorum. Bazı okulların taban dilimleri artacak, bazıları düşecek, bazıları benzer düzeyde kalacak vs. vs. Tüm bunların belirleyicisi de salt öğrenciler olmayacak. Özellikle bir ildeki öğrenci sayısının toplamda ne kadar değiştiği, hangi başarı düzeyinde oldukları, ülke geneline göre başarılı mı yoksa daha az başarılı mı bir il oldukları, açılan, kapanan okullar, var olan okullardaki koltuk değişimleri (kontenjan artış-azalışları), okullara yönelik öğrenci ilgisindeki değişimler, okulun dili, kültürü, geleneği, pansiyonu, üniversiteye verdiği göç... bu da say say bitmez. Tüm bu parametreler etkileyecek doğal olarak bu yılın dilimlerini de...

Puan sıkışıklıklarının olduğu yıllarda doğal olarak taban puanlar yükselir. Ancak dilimlerde değişim az, benzerlik fazla olur, unutmayın. Son zamanlarda şu soruyu çok duyuyoruz. "Hocam yüzdelik dilimlerde sıkışma olmuş. Ne olacak?" Yüzdelik dilimlerde sıkışma olmaz. Varsa bir sıkışma o sadece puan aralıklarına düşen öğrenci sayılarındadır. Dilimin mantığı big datayı yani sınava giren öğrenci topluluğunu 100 eşit parçaya bölmektir. Yüzde 1 ile yüzde 2 arasında da 10 bin 032 öğrenci vardır, yüzde 85 ile yüzde 86 arasında da 10 bin 032 öğrenci vardır. Eğer geçen yıldan bu yıla öğrenci sayısında önemli bir değişim olmamışsa okulların kontenjanı da çok az değişmişse taban yüzdelik dilimleri de çok az değişir hatta değişmez. 562 birinci var ve hepsi 0,01'lik dilimde diye 563. öğrenci 0,02'lik dilimdedir diyemeyiz doğal olarak 0,06'da pozisyon alır.

Bu yılki sonuçları görünce farkına varmışsınızdır. Matematik veya Türkçeden sadece 1 yanlışı olanlar daha alt dilime düşmüşken, din kültürü ya da inkılap tarihinden tek yanlışı olanlar diğer 1 yanlışlı öğrencilerden daha iyi bir dilimde konumunu almışlardır. Neden? Çünkü Mat, Fen ve Türkçe puan getirisi daha yüksek bir ders olduğu Din, İnkılap ve dil ise daha düşük getiriye sahip oldukları için getirisi büyük olanın götürüsü de büyük, getirisi küçük olanın yanlış cevaptan dolayı götürüsü de küçük olduğu için. Hocam biz tercih yapçaz bu bilgi bizim ne işimize yarayacak diyenler var, görüyorum. Valla bilmem. Tercihte işinize yarar mı ben de emin olamadım. Zaten ne diye bahsettiysem artık, teknik bir ayrıntı olarak kabul edin, ortamlarda havasını atarsınız... (Özellikle Kabataş'ta, İstanbul Erkek'te, Kadıköy Fen'de, Ankara Fen'de falan yarayacak bir şey bu...)

Hangi yüzdelik dilime bakalım sorusunu dünden beri çok alıyorum. Kılavuzdaki dilimler ülke geneline ait olacağı için elbette ülke geneline bakmanız gerekir ilk etapta. Hocam il dilimi süs mü peki? Hayır değil. Ülke geneline bakarken il geneli dilimleriniz de gözünüzün bir diğer ucunda olsun. Bununla ilgili bir bilgilendirme postu hazırladım, twitter ve instagram profillerimde paylaştım oradan okursunuz. Her ne kadar ülke geneli dilimler bilginize sunulsa da lise tercihleri daha yerel tercihler olduğu için rakiplerinizin yüzde 98'i zaten kendi ilinizdeki çocuklar olacak. Keşke kılavuza il dilimlerini koysalar da hiç ülke geneli ile işimiz olmasa.

Tercihin ilk kuralı önce en az 1 tane yerel tercih yapıyor olmak. Yani sisteme Galatasaray lisesini girebilmeniz için önden Bağcılar Mesleği yerel tercih alanına yazacaksınız, yolu yok:) Ondan sonra hazırlayacağınız azami 10 okulluk listeyi girişe izin verecek sistem size. Hocam o zaman sistem beni önce Bağcılar mesleğe yerleştirirse 500 puan boşa gitmez mi? Hayır değerlendirmede önceliği puanla gireceğiniz okullara verecekler. Orada tutunamazsanız yerel tercihlerinize yerleştirme işlemine geçilecek. Merkezi yerleştirmede nefesiniz tükendiği an adrese dayalı yerleştirmeye düşeceksiniz. 

İkinci kural eğer bir özel liseye kaydolmuşsanız ve kaydınız e-okul sisteminde görünüyorsa o zaman da tercih hakkınız en azından nakil zamanına kadar noktalandı. Tercih yapamayacaksınız. Bu ve bir önceki kuralın dışında çok da kritik kural yok gençler.

Madem 10 hakkınız var ne kadarını kullanırsanız şansınız o kadar yüksek. Ancak 10 tercihin 10'u da kendi diliminizin üzerindeyse o şansı kendi ellerinizle bir diğer rakibinize armağan etmiş olacaksınız, doğru yerel yerleştirmeye... Rasyonel ve akıllı tercihler yapın diyoruz baştan beri. Kendi diliminizin üstünden başlayıp ama en az bir kaç dilim altına kadar inmeniz gerekiyor. Buraya bir sınır koymam zor. Örneğin yüzde 1'lik bir öğrenciysen yüzde 3 ile noktalayabilir 2 dilimlik bir açılım yaratman yeterli olabilir ama yüzde 10'da isen "hoca 2 yeter dedi" deyip 12'de noktalarsan açıkta kalabilirsin, benden söylemesi. Bu dilimde en az 5-6 aşağı hareket faydalıdır. Senin dilimin aşağılara gittikçe tercihin dibini bağlayacağın dilim farkı da açılmalıdır. Unutma.

Hocam topu topu 5 okul buldum. Ne kadar zorlarsam zorlayım artmıyor diyenler de olacak. Evet artmayacak. Artırmak için de koşullarınızı asla zorlamamalısınız. Neyse o. Çünkü 4 yıl boyunca uzak ve yaşamanızın zor olduğu bir yere gidiyor geliyor olmak daha büyük dert. Kazanmanın yaratacağı şehvet ve heyecanla belki şartları zorlasanız da sonradan siz pişman olursunuz. Yapmayın bunu. Gitmeyeceğiniz, gidemeyeceğiniz, gitseniz de hayatınızda ve kariyerinizde büyük değişiklik yaratmayacak CV'nizde olsa da olur olmasa da olur dediğiniz bir lise o listede olmasın daha iyi.

Listenin üst sıralarına yazacağınız okullar tamamen sizin hayal gücünüzle sınırlı. Orada bir limit koymuyoruz. Yukarı yönlü diliminizden uzaklaştıkça şansınızın azaldığını bilin yeterli.

Lise tercihleri zor değildir. Zor olan gücünüzün nispetini doğru bulabilmektir. İnsanoğlunun gözü hep daha iyisindedir. Yazdığın her okul yüksek diye yazamadığın her okuldan daha başarısızdır algısına kapılırsan mutsuz olursun. Sıra dışı birkaç okulu istisna olarak kabul edersek okullar arasındaki nitelik farkı puan ve dilim farkından daha azdır, unutma!

Bu uzun girizgahtan sonra sadede gelelim.

Tercih dönemi boyunca bu blog içeriği sizinle paylaşacağım dosyaların indirme alanı olacak. Ekleyeceğim her dosyanın linkini buraya yükleyeceğim. İşinizi kolaylaştıracak bir sürü veri olacak. Bu linkteki dosyalara çalıştığınızda ortalama bir teknik tercih uzmanı kadar bile olacaksınız. Teknik dedim zira bu uzmanlık sadece teknik bilgiyle de sınırlı değil. Sahada size yol gösterecek uzman meslektaşlarıma kolaylıklar ve başarılar diliyorum.

Dosyalar PDF formatındadır. Bazen linkler cihazınızın güvenlik duvarına takılıyorsa indirip görüntülemeyebilirsiniz. Böyle hallerde bizden istemeyin, başka bir cihazda yenden deneyin. 

LGS Tercihine Yardımcı Dosyalar: 

Not: Açılmayan linklerden müessesemiz sorumlu değildir. Lütfen cihazlarınızın güvenlik duvarı ayarlarını kontrol ediniz, yine olmadıysa bir başka cihazda deneyiniz.

1. 2021 ve 2022 dilim ve kontenjan farklarını göreceğiniz bir dosyayı hazırladık. Buna kılavuz yayınlanıncaya ve 2023 güncel okul verileri belli olana kadar ön hazırlık yapacağınız bir egzersiz dosyası diyelim. Şimdi onu indirin...
2. 2019 yılında yine bu yıl gibi çok sayıda birinci çıkmıştı. 2018'den 2019'a neler yaşandı ona da bir bakayım diyorsanız hadi şimdi de o dosyayı indirin.
3. 2023 Kılavuzuna göre hangi ildeki hangi okul türüne kaç öğrenci alınacak? Geçen yıl neydi bu yıl ne oldu? Bak bakalım ne olmuş?
4. İşte beklenen dosya. MEB tarafından yayınlanan 2023 güncel tercih kılavuzunun tüm verilerine ilave olarak il ve ilçe içinde tarama yapabileceğiniz haliyle il içinde değişen kontenjanların dilimlere olası etkilerini de göreceğiniz kapsamlı dosya. Not: Buradaki etki değerleri tahmini yüzdelik dilimleri değildir. Sadece değişen kontenjanların yüzdeliklere nasıl yansıyacağını görmeniz için hazırlanmıştır. İlk kez öğrenci alacak (**) ile ifade edilenler için sadece tahmini dilimler belirlenmiştir. Yanlışlık olmasın. O halde Hemen bakayım, tercihlerimi yapayım hocam...
5. Tercih listesi oluştururken "istediğim okul genel yerleştirmede olmazsa nakillerle geçerim" diyenlerin bakması gereken bir dosya hazırladım. Bu dosyadaki veriler ile 2022 LGS'de genel yerleştirmelerden sonra 2 nakil döneminde o okullara öğrencilerin kaç minimum puanla yerleştiklerini ve nakillerde genel yerleştirmede oluşan puanlardan ne kadar farklı puanlar oluştuğunu görebilirsiniz. Nakillerde puanları yükselenler turuncu ile düşenler ise yeşil ile gösterilmiştir. Madem eyle görelim hocam, bakalım hocam...
6. LGS tarihinde puanlar ve oluşan dilimler bakımından bu yıla en çok benzeyen yıl 2019 yılı. O yıl ülke genelindeki illerde her 5 dilimlik aralığa şayet dengeli bir sınav yapılıyor olsaydı ve başarı düzeyi ülke genelinde dengeli bir dağılımda olsaydı kaç öğrenci düşmesi gerekirdi? Peki o sınavda bu aralıklara kaç öğrenci düştü? Fark her 5 dilimlik aralıkta ne kadar oldu? İl İl inceleyebileceğiniz bir arşiv belgesi. Çizelgelerdeki farklar satırında kırmızı zeminli değerler, ilk dilimlerdeyse ülke ortalamasına göre başarısız bir ili, son dilimlerdeyse başarılı bir ili inceliyorum şeklinde yorumlayabilirsiniz. Bu yıl da benzer bir tablo MEB tarafından yayınlansaydı bunu çok net görebilir ve seçimlerinizi daha rasyonel yapabilirdiniz. Ancak sadece sonuç belgesi ile yetinildiği için iğne ile kuyu kazarak şansınızı tahmin etmeye çalışıyorsunuz. İllere ilişkin bir katılım sayısı dahi yayınlasalar bu bile avantaj olarak değerlendirilebilirdi. Neyse! O halde bakın bakalım 2019'da neler olmuş neler bitmiş...